مرکز آموزشی درمانی حضرت معصومه(س)

بدون شك يكي از بزرگترين آرزوهاي تمامي‌زنان، داشتن نوزادي سالم و تندرست است. به اين جهت تمامي‌مادران سعي بر آن دارند تا عوامل مؤثر بر بهبود روند بارداري و نتيجه آن را مورد بررسي قرار دهند و تا جاي ممكن از عوامل زيان‌آور دوري جويند. تغييرات زيادي در اثر بارداري در بدن مادر به وجود مي‌آيد و عوامل زيادي در تعيين روند صحيح بارداري و نتيجه بارداري موثر هستند. يكي از مهم‌ترين و اصلي‌ترين نكات، تغذيه مادر باردار مي‌باشد. زيرا رشد و نمو كامل جنين رابطه تنگاتنگي با تغذيه مادر داشته، تامين نيازهاي او با دريافت مواد مغذي مادر عجين شده، تنها راه برآوردن نيازهاي انرژي و ساختاري او به واسطه جفت است. به علاوه تغييرات فيزيولوژيك خاص اين دوران را نيز بايد مد نظر داشت چرا كه متابوليسم موادغذايي و حتي نياز به آنها در اين مدت تغيير مي يابد. بنابراين توجه به اين تغييرات وتنظيم يك برنامه غذايي متناسب با آن در اين دوران ضروري به نظر مي رسد.
بحث هاي زيادي رژيم هاي غذايي زنان باردار منجر به تناقض و ابهامات بسيار شده و رژيم هاي غذايي مختلفي نيز ارائه شده است. از آنجا كه به علت مسايل انساني نمي توان مطالعات فقر غذايي در زن باردار را به صورت تجربي بررسي كرد،طرح مطالعات معني دار تغذيه در بارداري انسان بسيار مشكل است و در مواردي كه به علت مسايل اجتماعي و اقتصادي كمبود موادغذايي بروز مي كند، اثرات آن غير قابل سنجش است.
تغييرات وزن در دوران بارداري بسيار متغيير بوده و در محدوده اي از كاهش وزن تا افزايش 23 كيلو گرمي و ياحتي بيشتر قرار گرفته است. در دو سوي اين محدوده، شيوع عوارض باليني افزايش مي يابد اما در بين اين حد، طبيعي محسوب مي شود. هيچ تغيير وزني در طول بارداري را نمي توان به عنوان الگوي طبيعي تعيين كرد و ديگران را نسبت به آن سنجيد زيرا اگر الگوهاي تغيير وزن بسيار متنوع هستند. به طور معمول زنان  باردار در طول حاملگي حدود 10 تا 12 كيلوگرم اضافه وزن دارند. افزايش وزن بدن در طول حاملگي به صورت يكنواخت نيست. در 3 ماهه اول افزايش وزن آهسته و حدود يك تا دو كيلوگرم در هفته مي‌باشد. البته هر گونه تغيير وزن ناگهاني بايد گزارش داده شود. سوالي كه براي  بسياري از خانم‌ها مطرح مي‌باشد اين است كه افزايش وزن دوران بارداري به چه صورت كاهش مي‌يابد؟

قسمت اعظم كاهش وزن مادر در زمان زايمان (حدود 5/5 كيلوگرم) و در دو هفته اول بعد از زايمان (حدود 4 كيلوگرم) است. 5/2 كيلوگرم باقي مانده از هفته دوم تا ماه 6 بعد از زايمان كاهش مي‌يابد. البته زناني كه قبلا زايمان داشته‌اند، ميزان بيشتري از افزايش وزن زمان حاملگي خود را حفظ خواهند كرد.

رشد جنين از اولين مراحل تكامل بستگي به مواد غذايي دارد كه از مادر كسب مي‌شود. غذاي مصرفي توسط مادر ابتدا به اشكال ذخيره‌اي درآمده و سپس به طور مدام و منظم نيازهاي انرژي، ترميم بافتي و رشد را برطرف مي‌كند. رژيم غذايي تنظيم شده يكي از مهمترين عواملي است كه سلامت آينده مادر و بچه را تضمين مي‌كند و با وزن كردن متوالي بايد مطمئن شد كه مادر اضافه وزن مطلوب را دارد يا نه.

هر خانم باردار احتياجات غذايي خود را بايد از همه گروه‌هاي مواد غذايي (لينك به گروههاي غذايي) فراهم كند.

در اينجا به طور خلاصه درباره هر گروه صحبت مي‌كنيم.

1 ـ نان:

خانم‌هاي باردار تقريبا بيشترين نياز خود را از اين گروه فراهم مي‌كنند. البته اين نكته قابل توجه است كه بين نياز و رفع احتياج تفاوت قايل شويم. هر خانم در طول حاملگي، روزانه به 300 كيلوكالري انرژي بيشتر نياز دارد. اگر انرژي به ميزان كافي نباشد، پروتئين بجاي آن كه جهت نقش حياتي خود در رشد و تكامل ذخيره شود، به عنوان منبع انرژي مورد استفاده قرار مي‌گيرد. غذاهاي اين گروه داراي مقادير بالاي كربوهيدرات هستند كه منبع اوليه انرژي مي‌باشند.

حبوبات يك منبع خوب براي پروتئين هستند كه به عنوان سازنده بافت‌هاي بدن براي مادر و بچه مي‌باشد. در طي 6 ماهه آخر حدود يك كيلوگرم پروتئين توسط مادر ذخيره مي‌شود. البته قسمت عمده پروتئين از منابع حيواني مثل گوشت و مرغ مي‌باشد. بسياري ازحبوبات غني از آهن و ويتامين ب  هستند. نياز به آهن در جريان حاملگي زياد مي‌شود و از آنجايي كه نياز به آهن درطي 4 ماهه اول بارداري كم است، دراين مدت تجويز آهن اضافي ضرورتي ندارد ولي بعد از اين بايد علاوه بر رعايت رژيم غذايي، قرص آهن نيز مصرف شود.

2 ـ سبزيجات:

سبزيجات مي‌توانند مقدار زيادي از ويتامين‌ها از جمله آ و ث و مواد معدني و فيبر را فراهم كنند. يكي از مشكلات خانم‌هاي باردار در دوران بارداري يبوست است كه با مصرف سبزي‌ها اين مشكل برطرف مي‌شود. نياز به ويتامين ث  در حاملگي 70 درصد بيشتر از زمان غيرحاملگي است كه يك رژيم معمولي خوب به راحتي اين مقدار را در اختيار مادر قرار مي‌دهد. كلم، حبوبات، سيب زميني، اسفناج، دانه‌هاي سبز و گوجه‌فرنگي غني از ويتامين ث هستند و به جذب آهن موجود در غذاها كمك مي‌كنند. بدن ما ذخيره ويتامين  ث ندارد و با مصرف درست مواد غذايي احتياج به اين ويتامين براحتي فراهم مي‌شود. سبزيجات سبز تيره و زرد تيره مانند هويج يا زردك، سيب زميني، فلفل سبز و كلم بروكلي سرشار از ويتامين آهستند كه براي رشد و سلامت بدن مادر و جنين لازم است.

3 ـ ميوه‌ها:

ميوه‌هايي مثل پرتقال، گريپ فروت، نارنگي، ليمو و انگور منشا بسيار خوبي براي ويتامين ث هستند. هر خانم باردار مي‌تواند در روز چندين بار از اين گروه استفاده كرده و نياز خود را به ويتامين‌هايي مثل آ و ث  برآورده كند. بطورمثال آب ميوه يا ميوه تازه را با صبحانه يا بين غذا، ميوه تازه يا خشك يا سالاد ميوه را به همراه ناهار و كمپوت ميوه را براي دسر و شام مصرف كند.

4 ـ گوشت:

پروتئين كه يك ماده اصلي براي مادر و نوزادش مي‌باشد به طور مشخص در اين گروه وجود دارد. ويتاميني كه تنها در اين گروه وجود دارد ويتامين ب 12 است. در مادراني كه گياهخوار هستند، ذخاير ويتامين ب 12 نوزادان آنها پايين است. اين گروه جزو گروه‌هاي اصلي غذايي براي مادران باردار به حساب مي‌آيد كه بايد در وعده‌هاي غذايي آنها گنجانده شود.

5 ـ شير و ماست:

محصولات لبني ميزان زيادي از احتياجات غذايي را برآورده مي‌كنند، بخصوص كلسيم و پروتئين كه در اين مواد مي‌باشد. در طول حاملگي حدود 30 گرم كلسيم در مادر تجمع مي‌يابد كه اكثر آن در اواخر حاملگي در جنين ذخيره مي‌شود.

كلسيم ماده اصلي در تشكيل استخوان و دندان است. اگر جذب كلسيم مادر كافي نباشد، جنين از كلسيم استخوان‌هاي مادر استفاده مي‌كند كه اين باعث مي‌شود مادر در آينده دچار استئوپروز يا پوكي استخوان (لينك به اين مطلب) شود.

هر خانم باردار بايد سعي كند در روز حداقل يك ليوان شير (لينك به شير) مصرف كند. اگر مادري از مزه شير راضي نيست، بايد آن را با اضافه كردن موادي مانند كاكائو و امثال آن براي خود قابل قبول سازد يا با اضافه كردن آن در سوپ يا پنير رنده شده يا سالاد و يا هر طريقي ديگر آن را مصرف كند. البته اين شامل آن دسته از افراد كه مشكل گوارش داشته قادر به تحمل شير نيستند نمي‌باشد كه در اين صورت به جاي آن مي‌توانند معادل آن يك فنجان ماست يا پنير استفاده كنند و يا از روش درمان اين مشكل (لينك به اين مطلب در مطلب مربوط به شير) بهره ببرند.

اگر چه بستني به علت شير موجود در آن كلسيم دارد، ولي براي تامين كلسيم لازم يك خانم باردار بايد يك فنجان و نيم از اين مواد مصرف شود. زيرا در بستني علاوه بر شير مقدار زيادي شكر و هوا هست كه اين باعث كاهش ميزان شير و كلسيم لازم مي‌شود. البته منابع غيرلبني كلسيم مانند ماهي ساردين و ماهي آزاد نيز مي‌باشند.

بايد توجه داشت كه چربي‌ها و روغن و شكر با احتياط مصرف شوند.

الگوی غذايی روزانه زنان باردار